NEVZAT KÖSOĞLU AYNI KONUDA: Komutanlar Enver Paşa’ya ayak uyduramadılar. Plana uymayan bu komutanlar Enver Paşa hakkında olumsuz propaganda yapan komutanlardır. “Sarıkamış bir vatan müdafaasıdır. Şehit Sayısıyla siyaset yapmak alçaklıktır. Çanakkale’de  250 bin şehit verdik, hiç kimse hesap soruyor mu, hayır. Herhalde bir savaş kazanınca şehit, kaybedince ölü oluyor.” diyor.
        Gerçek rakam 25-40 bin şehittir.
       Tifo salgını  ve cephede kişisel şöhret peşinde koşan bazı  komutanların karargahtan gelen emirleri uygulamayı reddetmesi bu trajik sonu  hazırlayan ana etkenler olmuştur.
         10. Kolordu komutanı  Hafız Hakkı Paşa geri çekilmekte olan  Rus birliklerinin peşine düşünce  10 binden fazla asker Tifodan yataklara düşmüştü. Paşa tam 100 km.lik yeni bir savaş cephesi açmış ve  zaten hasta ve bitkin durumdaki askerleri kişisel hırslarının peşinden sürükleyerek felaketin içinde çekmiştir. Onun cephedeki hareketleri Harbiye Nazırı ve Başkumandan  vekili Enver Paşa’nın emirleriyle taban tabana zıttır.
         Rus  orduları Başkomutan vekili General Nikoloski Sarıkamış’la ilgili şöyle bir not düşmüş; “ Türklerin 29. Tümen Komutanı  Arif Baytan, Sarıkamış’ta Ruslara çok sayıda  takviye kuvvet gelmekte olduğu  neticesine varıp, bağlı olduğu 9. Kolordunun  17. Tümen’inin de  gelmekte olduğunu düşünerek , bu tümenin gelişine kadar taarruzu ertelemeye karar vermiş ve bu karar sayesinde  Sarıkamış kurtulmuştur.”
        Rus Orduları Kurmay Başkanı Albay Maslovski şunu söylüyor: “ İhsan Paşa, Rusların fevkalade direnişleri üzerine, Sarıkamış’ta Rus kuvvetlerinin önemli bir çoğunluğa sahip olduğunu zannederek, kesin hücumu yapmak için  kolordunun tüm kuvvetlerinin gelmesine karar vermiştir.”
       Nevzat Kösoğlu: “Sarıkamış,  bir savaş yenilgisi ve milletimizin yaşadığı  gurur verici bir destandır. Bu harekatı, Rusların kazanması için 6-7 şartın bir araya gelmesi lazımdı; bizim kazanmamız için ise,  bunlardan herhangi bir şartın olmaması yeterliydi.  Bütün şartlar bir araya geldi ve  zafer Rusların oldu. Bu da tarihin, üzerinde düşünülmeye değer ibretli tezahürlerinden biridir.”
1-Hafız Hakkı bey, yolu uzatmayıp  Sarıkamış’a vaktinde yetişseydi zafer bizimdi.
2- Şerif Bey ve İhsan Paşa,  9. Kolordunun Sarıkamış’a vardığı akşam, Enver Paşa’nın hücum emrini durdurmayıp devam etselerdi başarı kesindi.
3- Rus Komutan Miloşevsky’nin geri çekilme emri, yerine bıraktığı Rus komutan tarafından  uygulanmasaydı yine netice alınmış olacaktı.
4-26 Aralık Taarruzunda Albay Arif Baytan 28. Tümeni, Enver Paşa’nın emrine rağmen  Sarıkamış yerine  Kızılkiliseye yönlendirmeseydi yine sonuç alınacaktı.
5- Rus Plaston Tugayı  ve yeni mezun 200 Rus , Sarıkamış’a  yardım olsun diye gelmemişlerdi;  tesadüfen Sarıkamış Garnizonuna uğramışlardı.Direnişe büyük katkı sağladılar.
6- Rus Aras boyundaki birlikleri süratle  geri çektikleri halde, onları tutmakla görevli olan  7.
Kolordu Komutanı  gevşek davranmış, Rus kuvvetlerinin takviyesine  fırsat vermiştir.
         Hal böyle iken  Hafız Hakkı paşa’nın  Murat Bardakçı tarafından neşredilen günlüklerinde ilginç detaylar vardır.  Bardakçı haklı olarak vurguluyor, “ Hafız Hakkı Paşa harp başlamadan evvel temkinli ve ihtiyatkar davranmayı  önerirken sonradan  “Başarının yolunun cüretten geçtiğini” söylüyor..” Vaziyetin halini ancak cüret ve  şiddette görüyorum” diyor.